Vì sao nhựa tự hủy ra đời? Mục đích ban đầu và tác hại hiện nay

Thế giới đang đối mặt với cuộc khủng hoảng “ô nhiễm trắng” toàn cầu. Trong bối cảnh đó, “nhựa tự hủy” nổi lên như một giải pháp tiềm năng, một “cứu cánh” được nhiều người kỳ vọng. Nhưng liệu nhựa tự hủy có thực sự “thần kỳ” như quảng cáo? Tại sao nó lại được tạo ra ngay từ đầu? Mặc dù được phát minh với ý định tốt đẹp là giảm thiểu rác thải nhựa, song thực tế triển khai lại cho thấy nhiều vấn đề nảy sinh — từ nhận thức sai lệch đến bản chất phân hủy không rõ ràng — khiến loại vật liệu này gặp nhiều tranh cãi, tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho môi trường và con người.

---

“Giấc mơ” nhựa tự hủy – Mục đích ra đời cao cả

Bối cảnh lịch sử

Sự bùng nổ của nhựa trong thế kỷ 20 đã mang lại nhiều tiện ích đáng kể cho cuộc sống, nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức lớn về môi trường. Nhựa truyền thống, với đặc tính bền vững và khó phân hủy, đã tích tụ ngày càng nhiều trong môi trường, gây ô nhiễm đất, nước và đại dương. Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, mỗi năm có hàng triệu tấn rác thải nhựa đổ ra đại dương, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái biển. Trước thực trạng đáng báo động này, cộng đồng và các nhà khoa học đã bắt đầu tìm kiếm các vật liệu thay thế thân thiện hơn với môi trường, có khả năng phân hủy nhanh hơn và giảm thiểu gánh nặng cho các bãi chôn lấp.

Mục tiêu ban đầu

Mục tiêu chính của việc phát minh ra nhựa tự hủy sinh học là giải quyết những vấn đề sau:

• Giảm thiểu rác thải tồn đọng: Tạo ra loại nhựa có khả năng phân rã nhanh hơn nhựa thông thường, giảm gánh nặng cho các bãi chôn lấp.
• Giảm ô nhiễm trực quan: Giảm thiểu hình ảnh rác thải nhựa tràn lan trên đường phố, sông ngòi, biển cả.
• Ứng dụng đặc thù: Ban đầu, một số loại nhựa tự hủy được nhắm đến các ứng dụng cụ thể như màng phủ nông nghiệp (tự phân hủy sau vụ mùa), chỉ khâu tự tiêu trong y tế.

Sự thật nhựa tự hủy – Những tác hại và vấn đề nhức nhối hiện nay

Mặc dù ý tưởng ban đầu rất hứa hẹn, nhưng thực tế sử dụng nhựa tự hủy lại không đơn giản như vậy. Nhiều vấn đề và tác hại đã nảy sinh, đòi hỏi chúng ta phải đánh giá lại hiệu quả và tính bền vững của loại vật liệu này.

Sự mập mờ và hiểu lầm về thuật ngữ

Một trong những vấn đề lớn nhất là sự mập mờ và thiếu rõ ràng trong việc sử dụng các thuật ngữ liên quan đến nhựa tự hủy. Điều này dẫn đến sự nhầm lẫn và hiểu lầm cho người tiêu dùng.

Cần phân biệt rõ các loại nhựa sau:

• Nhựa phân hủy sinh học (Biodegradable): Có khả năng phân hủy thành CO2, nước và sinh khối dưới tác động của vi sinh vật trong điều kiện môi trường cụ thể.
• Nhựa tự hủy sinh học (Oxo-degradable): Chỉ vỡ thành các mảnh nhỏ (hạt vi nhựa) dưới tác động của ánh sáng hoặc nhiệt, không phân hủy sinh học hoàn toàn. Một số quốc gia đã cấm nhựa tự hủy do lo ngại các tác hại tiềm ẩn.
• Nhựa có thể ủ compost (Compostable): Có khả năng phân hủy trong điều kiện ủ compost công nghiệp (nhiệt độ cao, độ ẩm, vi sinh vật đặc thù).

Hậu quả của sự nhầm lẫn này là người tiêu dùng thường vứt bỏ nhựa tự hủy sai cách, tưởng rằng chúng sẽ tự biến mất trong mọi môi trường. Điều này khiến cho tình trạng ô nhiễm vẫn tiếp diễn, thậm chí trầm trọng hơn khi nhựa tự hủy phân rã thành các mảnh vi nhựa.

Gây ô nhiễm chéo trong quá trình tái chế

Khi bị lẫn vào dòng nhựa tái chế thông thường (PET, HDPE), nhựa tự hủy có thể làm giảm chất lượng hoặc phá hỏng toàn bộ lô nhựa tái chế. Điều này gây khó khăn và tốn kém cho các đơn vị tái chế, làm giảm tính hiệu quả của quy trình tái chế nhựa.

Tạo ra vi nhựa (microplastics)

Báo cáo nêu rằng nhựa phân hủy oxo theo thời gian sẽ phân hủy thành các hạt nhựa nhỏ hơn và cuối cùng là vi nhựa. Vi nhựa xâm nhập vào chuỗi thức ăn, nguồn nước, không khí, gây hại cho hệ sinh thái và sức khỏe con người. 

Vấn đề “tẩy xanh” (greenwashing)

Nhiều thương hiệu lạm dụng nhãn mác “tự hủy”, “sinh học”, “thân thiện môi trường” để đánh bóng hình ảnh mà không cung cấp thông tin đầy đủ về điều kiện phân hủy hoặc không đảm bảo hệ thống thu gom, xử lý phù hợp. Điều này gây mất niềm tin cho người tiêu dùng và làm lu mờ các giải pháp thực sự bền vững.

Đánh giá giải pháp và hướng đi

Nhựa tự hủy không phải là “viên đạn bạc” có thể giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm nhựa. Thay vì chỉ tập trung vào nhựa tự hủy, chúng ta cần ưu tiên các giải pháp gốc rễ:

• Reduce (Giảm thiểu): Quan trọng nhất – hạn chế tối đa việc sử dụng đồ nhựa dùng một lần.
• Reuse (Tái sử dụng): Ưu tiên các sản phẩm có thể dùng lại nhiều lần.
• Recycle (Tái chế): Cải thiện hệ thống thu gom, phân loại và tái chế nhựa truyền thống hiệu quả hơn.

Nhựa tự hủy không phải là giải pháp dễ dàng cho vấn đề ô nhiễm nhựa. Cần hiểu đúng bản chất, điều kiện sử dụng và xử lý của từng loại. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người tiêu dùng, doanh nghiệp cũng là yếu tố then chốt để giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa một cách bền vững. Hãy là người tiêu dùng thông thái để có thể bảo vệ môi trường một cách đúng đắn.